‘Alleen gebruiken wat we écht nodig hebben’ Ed Nijpels en Cees Veerman over transities

Wat zijn de actuele ontwikkelingen en transities op het gebied van klimaat, energie en landbouw, en hoe verhouden die zich met de door de waterschappen en de drinkwaterbedrijven bepleite watertransitie? We vroegen het de voorzitter van het voortgangsoverleg Klimaatakkoord Ed Nijpels en oud-landbouwminister Cees Veerman.

Nijpels: ‘De belangrijkste transities van dit moment zijn klimaat, landbouw, energie, digitalisering en circulaire economie, plus in de nabije toekomst artificial intelligence. Dat zijn allemaal ingewikkelde, samenhangende en deels overlappende processen die schoksgewijs

verlopen, als gevolg van factoren zoals technologische ontwikkelingen en politieke besluitvorming, maar ook maatschappelijke weerstand of juist initiatieven. Ik zie het pleidooi

‘Water verbindt’ van de watersector dan ook als zo’n initiatief, dat nauw samenhangt met de bestaande transities.’

Veerman: ‘De kern van alle huidige transities is dat we toe moeten naar een duurzame, circulaire economie. De manier waarop we nu met de wereld omgaan, heeft op de lange ter- mijn geen toekomst. Dat betekent dat we af moeten van fossiele energie en beter moeten omgaan met de natuur en alle grondstoffen, waaronder water. De negatieve gevolgen van economische activiteiten – vervuiling van bodem, lucht en water – zullen moeten worden ingeprijsd in producten, ook in de landbouw. En we moeten zuiniger worden: alleen verbruiken wat we écht nodig hebben! Daarbij moeten we ons realiseren dat we in Nederland landbouw bedrijven in een dichtbevolkte stadsstaat: er zijn hier duidelijk grenzen aan de beschikbare ruimte.’

Nijpels: ‘De schade die de mens aanricht aan het leefmilieu – of dat nu door een fabriek, een boer of een automobilist gebeurt – zal moeten worden beprijsd. En daarbij komt meteen het vraagstuk van ruimtelijke ordening om de hoek kijken. Ruimte is in ons land schaars en daarmee kostbaar, dus wie krijgt wat? Je hebt sterke sturing nodig bij het indelen van de ruimte: waar komt woningbouw, waar landbouw, water, natuur, industrie? Ik verwacht dan ook veel van de nieuwe minister van Ruimtelijke Ordening!’

Vewin en de Unie van Waterschappen pleiten ervoor dat water sturend wordt bij ruimtelijke inrichting, zoals ook in het regeerakkoord is opgenomen: hoe ziet u dat?

Veerman: ‘Water en bodem zijn allesbepalend in de ruimtelijke ordening. In Europa is 70% van de bodems niet gezond, dat is ernstig. De bodem is de basis voor al het leven, zeker in combinatie met water. De bodem is een levend organisme, waar we zuinig op moeten zijn en goed voor moeten zorgen. Dat betekent ook harde keuzes maken: op hoge zandgronden moet je bepaalde landbouw bijvoorbeeld niet meer willen.’

Nijpels: ‘De klimaattransitie en de noodzaak van voldoende en schoon drinkwater raken elkaar op een aantal punten, zoals warmte/koudeopslag, aquathermie en aardwarmte. Zo kunnen drinkwaterbedrijven en met name waterschappen in de toekomst energieleveranciers worden. Daarnaast is er het vraagstuk van de gevolgen van de opwarming van de aarde voor het oppervlaktewater, voor de zuiveringsprocessen en voor de kwaliteit van het drinkwater. Ook zijn er effecten op de drinkwatervoorziening van de grotere weersextremen, zoals langdurige droogte of juist grote, kortstondige neerslagpieken. Dit kan bijvoorbeeld grotere uitspoeling van stoffen naar het oppervlakte- en grondwater tot gevolg hebben.’

Veerman: ‘Een belangrijk probleem zijn de negatieve gevolgen van de landbouw voor de waterkwantiteit en -kwaliteit: beregening of irrigatie met grond- of oppervlaktewater, uitspoeling van gewasbeschermingsmiddelen en mest, uitstoot van stikstof. Dat zal anders moeten, door innovatie en toepassing van genetische modificatie, biochemie en precisielandbouw, onder het motto ‘Wat je niet veroorzaakt, hoef je ook niet op te ruimen’. Maar het kan bijvoorbeeld ook door boeren te belonen om rondom waterwingebieden zo min mogelijk verontreiniging te veroorzaken. Boeren zijn er immers niet op uit om vervuiling te veroorzaken, ze willen gewoon een goede boterham verdienen: als je ze daarbij helpt, kun je samen veel bereiken.’

Nijpels: ‘De drinkwaterbedrijven zijn voor wat betreft de bescherming van de bronnen voor de drinkwatervoorziening natuurlijk afhankelijk van de wetgever: die bepaalt wat er wel en niet mag in ons land. Dus als de overheid de bodem en het water belangrijk vindt, zal er voor deugdelijke wettelijke bescherming moeten worden gezorgd. Hierbij vormen de drie sturingsinstrumenten van het milieu- en klimaatbeleid – normeren, beprijzen en tijdelijk subsidiëren – mogelijk een kapstok voor de drinkwatersector voor hun wensen richting de overheid.’ Veerman: ‘Ons drinkwater is eigenlijk te goedkoop: de prijs per liter weerspiegelt niet de enorme waarde ervan. Misschien is dat ook de oorzaak dat het belang ervan soms ondersneeuwt. Dat is onwenselijk, want water betekent leven: zonder water is er geen

landbouw en geen voedsel. Dus moeten we zuinig omgaan met het schaarse zoete water waarover we kunnen beschikken. En misschien moeten we drinkwater wel duurder maken.’

Nijpels: ‘De drinkwaterbedrijven mogen best wat harder op de trom slaan; ze doen in alle stilte en vrijwel onzichtbaar voortreffelijk werk en fabriceren tegen een lage prijs goed drinkwater, dat altijd en overal beschikbaar is. Daar mogen we trots op zijn en dat verdient aandacht en bescherming, ook in ruimtelijke zin. De bestaande Nationale Omgevingsvisie NOVI is wat dat betreft nog te weinig sturend.De regering ontkomt er niet aan om in de vernieuwde NOVI+ harde ruimtelijke keuzes te maken. Ik raad de drinkwatersector aan om ervoor te zorgen dat alles wat ze nu nog missen aan beschermende maatregelen, in de NOVI+ terechtkomt.’

Dit artikel verscheen eerder in
Waterspiegel 2, 2022