CD Stikstof en natuur – 2 april 2025

Beschikbaarheid drinkwater(bronnen)

De drinkwaterbedrijven hebben te maken met een toenemende drinkwatervraag door bevolkingsgroei, economische groei, en regionaal stedelijke uitbreiding. Alle tien drinkwaterbedrijven hebben vóór 2030 extra productiecapaciteit nodig, in een aantal gevallen al nu of op zeer korte termijn (RIVM, april 2023).  Voldoende drinkwater is onder andere een randvoorwaarde voor het kunnen realiseren van de woning-bouwopgave. Het is dus van belang om zo snel mogelijk te zorgen voor voldoende beschikbaarheid van drinkwaterbronnen die optimaal kunnen worden benut. Ook moet de bijbehorende infrastructuur voor drinkwaterproductie en -transport kunnen worden gerealiseerd.

In de nota Water en bodem sturend staat in relatie tot winningen voor drinkwaterproductie: “Voor de korte termijn krijgt het drinkwaterbelang daar waar nodig en onder strikte voorwaarde prioriteit, vanwege de leveringsplicht van drinkwaterbedrijven en de zorgplicht van overheden.” Dit beleid moet nu concreet worden ingevuld en uitgevoerd.

Op 13 januari 2025 heeft minister Madlener van Infrastructuur en Waterstaat het Actieprogramma Beschikbaarheid Drinkwaterbronnen 2023 – 2030 aan de Tweede Kamer gestuurd. Dit actieprogramma is opgesteld door Vewin, het Interprovinciaal Overleg (IPO) en IenW. Het brengt de knelpunten rond voldoende drinkwaterbronnen in kaart, inclusief mogelijke oplossingen en acties. Met de in het actieprogramma afgesproken maatregelen moet een drinkwatertekort voorkomen worden. Eén van de landelijke acties is dat juridische procedures versneld moeten worden om de opgave rond voldoende drinkwaterbeschikbaarheid te kunnen realiseren.

Kwaliteit drinkwaterbronnen

Naast de beschikbaarheid staat de kwaliteit van drinkwaterbronnen steeds meer onder druk. Dit is de afgelopen jaren niet verbeterd. Verontreinigingen afkomstig uit de landbouw, industrie en huishoudens zorgen ervoor dat de kwaliteit van drinkwaterbronnen juist slechter wordt. Drinkwaterbedrijven hebben steeds meer te maken met de aanwezigheid van verschillende stoffen in het oppervlaktewater of grondwater dat zij gebruiken om drinkwater van te maken. Hierdoor is de kans klein dat de afgesproken doelen uit de Europese Kaderrichtlijn Water uiterlijk in 2027 bereikt worden. Ook worden de zuiveringsinspanningen om drinkwater te maken steeds groter, terwijl de KRW juist een verlaging van deze inspanning als doel heeft.

Eind 2024 is de rapportage van de KRW tussenevaluatie 2024 aan de Tweede Kamer gestuurd. Hierin hebben alle waterbeheerders in beeld gebracht of ze met het huidige beleid op koers zijn om eind 2027 aan de KRW-doelen te voldoen. De hoofdconclusie van het rapport is dat het niet de verwachting is dat de KRW-doelen tijdig zullen worden gehaald, ook niet als alle (voorgenomen) maatregelen voor eind 2027 worden uitgevoerd. Voor drinkwaterbronnen is de conclusie dat ondanks het doel van de KRW om achteruitgang van de waterkwaliteit te voorkomen, de zuiveringsinspanning van de drinkwaterbedrijven juist aan het toenemen is. Dit omdat de drinkwaterbronnen niet (meer) aan de normen voor drinkwaterproductie voldoen.

Ondanks de inschatting dat de KRW doelen in 2027 niet gehaald zullen worden, wordt in de rapportage geconstateerd dat vol inzetten op uitvoeren van alle mogelijke (extra) maatregelen de beste weg is. Dit vooral om te zorgen dat de waterkwaliteit ook op de langere termijn beter wordt.

Gevolgen stikstofproblematiek

Door de stikstofproblematiek worden de opgaven waar de drinkwatersector voor staat vergroot of worden oplossingen bemoeilijkt. Stikstofdepositie wordt voor een groot deel veroorzaakt door ammoniak dat wordt uitgestoten door de landbouw, en gerelateerd is aan uitstoot door koeien, mestopslag en de toepassing van mest op het land. Dit mestgebruik zorgt ook voor uitspoeling van stikstof naar de bodem en het grondwater, waar het in de vorm van nitraat kwaliteitsproblemen veroorzaakt voor grondwater dat gebruikt wordt voor drinkwaterproductie. Dit is het geval bij tientallen grondwaterwinningen, met name in het oosten en zuiden van Nederland.

Daarnaast zorgt de stikstofproblematiek voor vertraging in de vergunningverlening. Trage vergunningverlening is een groot knelpunt voor de drinkwatersector, en verhindert nu al het aansluiten van bedrijven op het drinkwaternet in sommige regio’s. Dit terwijl de opgaven rond het zorgen voor voldoende drinkwaterproductiecapaciteit zoals aangegeven heel groot zijn.

De stikstofuitspraak van de Raad van State van 18 december 2024 versterkt deze problemen. De meeste drinkwaterbedrijven verwachten dat door deze uitspraak de vergunningverlening voor de aanleg of uitbreiding van winningen, zuiveringen, buffers en andere onderdelen van het productieproces nog meer vertraging oploopt. In verschillende gevallen moeten er alsnog vergunningen worden aangevraagd, waar dat eerst niet nodig was omdat projecten konden worden uitgevoerd door toepassing van intern salderen. Ook moeten verschillende bestaande aanvragen worden herzien. De bepaling van de Raad Van State dat natuurvergunningen alleen kunnen worden verleend als de in te zetten stikstofruimte niet nodig is voor natuurherstel, baart de drinkwatersector zorgen. De realisatie van projecten wordt in veel gevallen complexer en duurder. Dit alles heeft gevolgen voor de leveringszekerheid van drinkwater.

Oplossingen

Om de stikstofproblemen op te kunnen lossen is het van belang dat er een geborgde aanpak komt voor stikstof en natuur. Vewin onderschrijft de inzet van het kabinet om te komen met een aanpak voor emissiereductie en herstel van natuur, en daarmee (snellere) vergunningverlening mogelijk te maken.

De drinkwaterbedrijven beheren ca. 21.000 ha aan gebieden voor de waterwinning; deze bestaan grotendeels uit natuurgebied en stikstofgevoelige gebieden. Ook vanuit hun rol als natuurbeheerder vinden de drinkwaterbedrijven een geborgde aanpak voor stikstof en natuur van groot belang. Drinkwaterbedrijven investeren in natuurherstel en zullen dit stevig blijven doorzetten. Zij kunnen dit effectiever doen als tegelijkertijd de stikstoflast op de gebieden verder daalt en het natuurherstel wordt ondersteund met beleid en regelgeving.

De drinkwatersector ziet kansen in een aanpak waarbij waterhuishouding, natuur en het terugdringen van emissies integraal worden bezien. Hierbij is synergie mogelijk met andere opgaven zoals de inspanningen vanuit de Nitraatrichtlijn en de benodigde verbetering van de bescherming van bronnen op basis van de KRW. Het is van belang om afwenteling op de waterkwaliteit bij het nemen van stikstofmaatregelen te voorkómen (denk aan het omzetten van grasland in akkerbouw met uitspoelinggevoelige gewassen).

Het is van belang dat de aanpak robuust is, en gericht op de langere termijn. Naast generieke – landelijke – maatregelen is ook een gebiedsgerichte inzet nodig. Beschermingsgebieden voor drinkwater lenen zich goed voor een gebiedsgerichte aanpak waarin meerdere opgaven integraal aangepakt worden. Hiervoor werken drinkwaterbedrijven op veel plekken ook al langer samen met andere gebiedspartijen.

Vewin pleit daarom voor het volgende:

Zorg voor een samenhangende, robuuste aanpak voor emissiereductie en natuurherstel, gericht op de langere termijn:

• Emissiereductie van stikstof naar de lucht en naar bodem en grondwater is nodig t.b.v. de verbetering van de (grond)waterkwaliteit en de natuur, zeker in de omgeving van drinkwaterbronnen. Hierbij is het van belang om afwenteling op de waterkwaliteit bij het nemen van stikstofmaatregelen te voorkómen;
• Natuurherstel: in samenhang met emissiereductie komt er meer ruimte en kunnen vergunningprocedures worden versneld. Emissiereductie en natuurherstel zijn randvoorwaardelijk voor een duurzame basis voor (snellere) vergunningverlening. Verbetering van de waterkwaliteit en de natuur gaan hierbij hand in hand. Versterk hiermee ook de effectiviteit van de inspanningen van drinkwaterbedrijven en andere natuurbeheerders voor het herstel en beheer van stikstofafhankelijke natuurgebieden;
• Creëer randvoorwaarden voor een gebiedsgerichte, integrale aanpak van opgaven voor de bescherming van drinkwaterbronnen en natuur.

Ruimte voor/versnelling van vergunningverlening voor drinkwaterbedrijven om nu en op termijn drinkwater te kunnen blijven leveren. Zorg voor ruimte voor projecten van de drinkwatersector bij de stikstofaanpak t.b.v. het garanderen van de leveringszekerheid. Gelet op het belang van de openbare drinkwatervoorziening als eerste levensbehoefte en de bestaande en dreigende knelpunten, verdienen drinkwaterprojecten wat ons betreft prioriteit bij het toekennen van beschikbare stikstofruimte.