Aanpak bestrijdingsmiddelen in drinkwaterbronnen

Bestrijdingsmiddelen in drinkwaterbronnen

De kwaliteit van drinkwaterbronnen staat in toenemende mate onder druk en is de afgelopen jaren niet significant verbeterd. Verontreinigingen afkomstig uit de landbouw, industrie en huishoudens zorgen ervoor dat de kwaliteit van drinkwaterbronnen eerder slechter wordt. Uiterlijk in 2027 moeten de doelen uit de Europese Kaderrichtlijn Water zijn gehaald; het is niet waarschijnlijk dat dit voor drinkwaterbronnen tijdig gaat lukken.

Uit verschillende rapporten (zoals de Nationale Analyse Waterkwaliteit (PBL, 2020) en het RIVM rapport Staat drinkwaterbronnen (2020)) blijkt dat bestrijdingsmiddelen in een groot deel van de winningen voor drinkwaterproductie een probleem vormen. KWR heeft in januari 2025 een rapportage gepubliceerd over de aanwezigheid van bestrijdingsmiddelen in drinkwaterbronnen. Hieruit blijkt dat in alle oppervlaktewaterwinningen en in 20% van de grondwaterwinningen bestrijdingsmiddelen in normoverschrijdende concentraties worden gevonden. De druk van bestrijdingsmiddelen op de oppervlaktewaterkwaliteit neemt de laatste jaren maar licht af; de druk op de grondwaterkwaliteit lijkt juist iets toe te nemen.
‘Vergrijzing’ van het grondwater is ook een toenemend probleem: lage concentraties van een cocktail van stoffen, waaronder bestrijdingsmiddelen, zijn vrijwel overal aanwezig. Daarnaast zijn er grote zorgen over de aangetoonde verontreiniging van grond- en oppervlaktewater met PFAS uit bestrijdingsmiddelen.

Doelen drinkwaterbronnen

Volgens de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) moet in 2027 voldaan zijn aan de KRW-normen in al het oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie, en moeten daarnaast de normen uit de Grondwaterrichtlijn (GWR) worden gehaald in alle grondwaterlichamen in Nederland. Voor bestrijdingsmiddelen (incl. humaan toxicologisch relevante metabolieten) is de norm 0,1 μg/l, en geldt er voor grondwater een somnorm van 0,5 μg/l. Specifiek voor drinkwaterbronnen is opgenomen dat ze zodanig beschermd moeten worden dat de kwaliteit van de bronnen niet verslechtert, en dat de zuiveringsinspanning die nodig is om drinkwater te maken verlaagd moet kunnen worden.

In de Tweede nota duurzame gewasbescherming 2013-2023 (Gezonde Groei, Duurzame Oogst) zijn doelen opgenomen voor het verminderen van normoverschrijdingen door bestrijdingsmiddelen in oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie. Uit de tussenevaluatie door PBL is gebleken dat het tussendoel voor 2018, een afname van deze normoverschrijdingen met 50% ten opzichte van 2013, niet is gehaald. In het Compendium voor de Leefomgeving (clo.nl) is in december ‘24 geconstateerd dat het einddoel van de Tweede nota voor 2023, een afname van 90% ten opzichte van 2013, ook buiten bereik is gebleken. Het halen van de KRW doelen vraagt volgens clo.nl nog een grote inspanning.

In september 2020 is het uitvoeringsprogramma van de Toekomstvisie Gewasbescherming 2030 gepubliceerd. Hierin is het doel opgenomen om in 2030 nagenoeg geen emissies van bestrijdingsmiddelen naar het milieu meer te hebben. In het uitvoeringsprogramma is het doel voor 2023 uit de Tweede nota als tussendoel opgenomen, net als het KRW doel om uiterlijk in 2027 overal te voldoen aan de norm voor bestrijdingsmiddelen. Vewin heeft het uitvoeringsprogramma mede ondertekend en staat achter de ambities. De uitdaging zit echter in de uitvoering.

Toelatingsbeleid verbeteren

Uit de tussenevaluatie van de Tweede nota door het PBL bleek dat een deel van de waterkwaliteitsproblemen met bestrijdingsmiddelen wordt veroorzaakt door onvolkomenheden in de toelating van deze middelen. Dit komt onder andere doordat de gehanteerde normen bij toelating minder streng zijn dan de normen uit de KRW, en de methodiek onvoldoende aansluit op de KRW doelen. Dit constateert ook de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur (Rli) in haar rapport over de Kaderrichtlijn Water ‘Goed water, goed geregeld’ (11 mei 2023). De raad concludeert dat met het huidige Nederlandse beleid de KRW-doelen in 2027 redelijkerwijs niet meer gehaald kunnen worden, en ook na 2027 waarschijnlijk niet te realiseren zijn zonder aangescherpte beleidsaanpak. De Raad adviseert onder andere om te zorgen voor een betere doorwerking van de KRW op alle relevante beleidsterreinen en in wetgeving voor
bestrijdingsmiddelen, prioritaire stoffen, medicijnresten etc.

In de Kamerbrief van 25 juni 2024 is opgenomen dat het Rijk het voornemen heeft om de Regeling gewasbeschermingsmiddelen en biociden te wijzigen. Hiermee moet het College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden (Ctgb) een ‘nationaalrechtelijke juridische grondslag’ krijgen om vooraf te kunnen toetsen aan de KRW-normen bij de toelating van bestrijdingsmiddelen. Ook moeten bestaande toelatingen hiermee kunnen worden herzien, met het oog op het voldoen aan de KRW-normen. Deze wijziging richt zich alleen op structurele normoverschrijdingen door prioritaire en specifiek verontreinigende stoffen in bestrijdingsmiddelen, terwijl KRW-normoverschrijdingen ook veroorzaakt worden door andere werkzame stoffen uit bestrijdingsmiddelen en daarmee een probleem vormen voor de drinkwatervoorziening.

• Geef voortvarend uitvoering aan het voornemen om te zorgen voor een ‘nationaalrechtelijke juridische grondslag’ inclusief beoordelingsmethodiek, zodat het Ctgb de toelating van bestrijdingsmiddelen beter af kan stemmen op de KRW-normen. Rapporteer hierover op korte termijn.
• Zorg ervoor dat het Ctgb bestaande toelatingen kan herzien van alle middelen waarvan de toegelaten stoffen de KRW-normen structureel overschrijden, en niet alleen als er sprake is van prioritaire of specifiek verontreinigende stoffen.
• Onderzoek de mogelijkheden om het toelatingsbeleid van bestrijdingsmiddelen verder te verbeteren. Denk bijvoorbeeld aan het hanteren van een meer systeemgerichte aanpak, waarbij stapeleffecten van dezelfde werkzame stof, combinatie-effecten door verschillende stoffen en ongewenste substitutie van middelen verminderd worden.

Aanpak ruimte voor landbouw en natuur

Eind november 2024 heeft de minister van LVVN de nieuwe aanpak Ruimte voor Landbouw en Natuur gepresenteerd. Deze aanpak vervangt het gestopte Nationaal programma Landelijk Gebied. In de aanpak RLN worden alle bestaande doelen voor natuur, water en klimaat samengebracht die betrekking hebben op de landbouw en het landgebruik in het landelijk gebied. De aanpak RLN heeft een gebiedsgerichte focus, waarbij het zwaartepunt ligt op gebieden met extra uitdagingen. Dit zijn onder andere gebieden rondom kwetsbare Natura2000-gebieden, en ‘gebieden waar gewerkt moet worden aan de vermindering van de uit- en afspoeling van nitraat, fosfaat en gewasbeschermingsmiddelen uit de landbouw naar het grondwater’. Hierbij noemt de minister specifiek grondwaterbeschermingsgebieden. Wat deze focus op specifieke gebieden precies inhoudt moet nog worden uitgewerkt.

De RLN aanpak biedt kansen voor een betere bescherming van drinkwaterbronnen, maar dan moet de verbetering van de kwaliteit van de bronnen hierin wel prioriteit krijgen. Hierbij is het van belang dat de specifieke doelen voor drinkwaterbronnen duidelijk worden opgenomen in de aanpak RLN.

Geef de verbetering van de kwaliteit van drinkwaterbronnen prioriteit in de aanpak RLN. Neem hiervoor de bestaande specifieke doelen op voor het tegengaan van de verontreiniging van drinkwaterbronnen. Voor bestrijdingsmiddelen (inclusief humaan toxicologisch relevante afbraakproducten) zijn dit:

• In 2027: voldoen aan de KRW-norm in al het oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie (dit is 0,1 μg/l per individuele stof). Daarnaast voldoen aan de GWR-normen in alle grondwaterlichamen in Nederland (dit is 0,1 μg/l (individuele stof) en 0,5 μg/l (som));
• Continu: geen verslechtering van de waterkwaliteit in oppervlaktewater en grondwater bestemd voor drinkwaterproductie. Op termijn verbetering van deze waterkwaliteit zodat de zuiveringsinspanning voor drinkwaterproductie kan worden verlaagd.

Er is een stevige inzet nodig om de doelen voor drinkwaterbronnen zo spoedig mogelijk alsnog te halen. In de (grondwaterbeschermings-)gebieden bij drinkwaterbronnen moeten maatregelen worden genomen om de waterkwaliteit flink te verbeteren. Daarnaast moet het Rijk ook duidelijk aangeven hoe zij het generieke (landelijke) beleid gaat aanscherpen om bij te dragen aan het halen van alle doelen, zowel bij grondwater als bij oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie.

• Geef aan hoe het generieke (landelijke) beleid wordt aangescherpt om de doelen bij drinkwaterbronnen (tijdig) te bereiken. Dit geldt zowel bij grondwater als bij oppervlaktewater bestemd voor drinkwaterproductie;
• Zorg dat het halen van de KRW-doelen en de doelen bestrijdingsmiddelen bij drinkwaterbronnen onderdeel is van de maatregelenprogramma’s voor de specifieke gebieden.

Bewustwording, toezicht en handhaving

Naast het nemen van nieuwe maatregelen is meer aandacht nodig voor toezicht en handhaving van bestaande maatregelen. Onderzoek heeft bijvoorbeeld uitgewezen dat veel agrariërs zich in de praktijk onvoldoende bewust zijn van het feit dat in grondwaterbeschermingsgebieden restricties gelden voor het gebruik van bestrijdingsmiddelen.

Zet steviger in op bewustwording en effectief toezicht en handhaving van huidig beleid en regelgeving. Focus hierbij op de bescherming van drinkwaterbronnen.