CD Ruimtelijke Ordening 2 oktober 2024

Drinkwatervoorziening is van nationaal belang

Een drinkwaterbedrijf moet nu en in de toekomst de levering van drinkwater aan consumenten en andere afnemers waarborgen. Deze ‘leveringsplicht’ is in de Drinkwaterwet vastgelegd. Daartegenover staat de zorgplicht van overheden: zij moeten zorgen voor de juiste voorwaarden voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening. Bij de uitvoering van hun bevoegdheden geldt de drinkwater-voorziening als een ‘dwingende reden van groot openbaar belang’. Ook dit is in de Drinkwaterwet vastgelegd. Het belang van de openbare drinkwatervoorziening voor de volksgezondheid (en voor de economie) ligt hieraan ten grondslag.

Het veiligstellen van de toekomstige drinkwatervoorziening vraagt ook om keuzes in het ruimtelijk beleid, nationaal en regionaal. Daarom is de openbare drinkwatervoorziening in de NOVI opgenomen als nationaal belang. In het verlengde daarvan werd in de ‘provinciale startpakketten’ benadrukt dat rekening gehouden moet worden met de drinkwaterfunctie bij het maken van ruimtelijke keuzes. Ook het Voorontwerp van de Nota Ruimte maakt duidelijk dat op weg naar de definitieve Nota Ruimte nadere keuzes nodig zijn om de openbare drinkwatervoorziening veilig te stellen. De beschikbaarheid van voldoende drinkwaterbronnen van goede kwaliteit is een belangrijke randvoorwaarde om nu en in de toekomst een duurzame drinkwatervoorziening te kunnen blijven garanderen.

Borgen voldoende drinkwaterbronnen

De drinkwaterbedrijven hebben te maken met een toenemende drinkwatervraag door bevolkingsgroei, economische groei, en regionaal stedelijke uitbreiding. Alle tien drinkwaterbedrijven hebben vóór 2030 extra productiecapaciteit nodig, in een aantal gevallen al nu of op zeer korte termijn (RIVM, april 2023).
Het is helemaal niet zeker dat dit tijdig lukt. Integendeel, drinkwaterbedrijven lopen tegen steeds meer juridische en bestuurlijke belemmeringen aan bij de vergunningverlening. Zonder snelle actie van alle betrokken partijen ontstaan in steeds meer regio’s knelpunten bij het verzekeren van de drinkwater-voorziening en kunnen drinkwaterbedrijven niet aan de tot 2030 stijgende vraag naar drinkwater voldoen. Aan bedrijven moet nu soms al ‘nee’ worden verkocht.

Vewin en IPO werken samen met het ministerie van IenW hard aan het Actieprogramma beschikbaarheid drinkwaterbronnen 2023-2030. Daarin worden knelpunten in kaart gebracht, inclusief mogelijke oplossingen en acties. Dit vraagt ook om een actieve invulling door de minister van IenW van zijn systeemverantwoordelijkheid voor de drinkwatervoorziening. Essentieel is dat het drinkwaterbelang daadwerkelijk prioriteit krijgt wanneer dat nodig is voor de leveringsplicht, en dat het Rijk andere overheden aanspreekt op het nakomen van hun zorgplicht. Dat vraagt om nationale keuzes en verankering.

In de nota ‘Water en bodem sturend’ staat: “Voor de korte termijn krijgt het drinkwaterbelang daar waar nodig en onder strikte voorwaarde prioriteit, vanwege de leveringsplicht van drinkwaterbedrijven en de zorgplicht van overheden.” Dit beleid moet nu concreet worden ingevuld en uitgevoerd.

Veranker drinkwatervoorziening in ruimtelijke plannen

Het is van belang dat het veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening wordt verankerd in de Nota Ruimte. Dat moet vervolgens doorwerken in de gebiedsgerichte aanpak die vorm krijgt via de met provincies af te sluiten ruimtelijke arrangementen en de uitvoeringsagenda’s van de NOVEX-gebieden. Bij de inpassing en realisatie van nationale en decentrale ruimtelijke opgaven moet expliciet rekening worden gehouden met de drinkwatervoorziening.
Dit geldt ook voor de uitvoeringsgerichte en gebiedsspecifieke aanpak die in de plaats komt van het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG). Het is van belang om tijdig nieuwe bronnen aan te wijzen, deze te beschermen en ruimte te geven om deze ook daadwerkelijk te kunnen benutten.

• Veranker het veiligstellen van de openbare drinkwatervoorziening als dwingende reden van groot openbaar belang in de Nota Ruimte;
• Verzeker voldoende drinkwaterbeschikbaarheid bij de regionale uitwerking in NOVEX en in de gebiedsspecifieke aanpak die in de plaats komt van het NPLG door:
  – het beschermen van de huidige drinkwaterbronnen en door ervoor te zorgen dat deze volledig kunnen worden benut;
  – het tijdig aanwijzen van nieuwe bronnen voor drinkwater, deze te beschermen en ruimte te geven om deze ook daadwerkelijk te kunnen benutten.

Drinkwater als zwaarwegend maatschappelijk belang

Snelle actie om de drinkwatervoorziening zeker te stellen is des te belangrijker omdat het Regeerprogramma de ambitie bevat om ieder jaar 100.000 woningen bij te bouwen. Het stelt dat de bouw van nieuwe woningen en andere ruimtelijke opgaven belemmeringen kunnen ondervinden, onder andere door de (beperkte) drinkwaterbeschikbaarheid. Het kabinet wil de negatieve gevolgen van deze en andere factoren zoveel mogelijk beperken, bijvoorbeeld door het aanpassen van regelgeving.
Vewin is het daarmee eens en onderstreept de noodzaak prioriteit te geven aan de tijdige beschikbaarheid van drinkwater.

In het Wetsvoorstel versterking regie volkshuisvesting wordt voorgesteld om in de Omgevingswet een algemene juridische grondslag toe te voegen om bepaalde projectbesluiten te kwalificeren als zijnde van zwaarwegend maatschappelijk belang. Voor drinkwaterprojecten zou het mogelijk moeten zijn om
deze kwalificatie toe te passen, gezien de noodzaak om tijdig te kunnen voldoen aan de stijgende vraag naar drinkwater. Het aanwijzen van drinkwaterprojecten als een projectbesluit van zwaarwegend maatschappelijk belang versnelt het bestuursrechtelijke traject voor drinkwaterbedrijven om nieuwe drinkwaterbronnen te realiseren. Het brengt de lengte van de procedure van meerdere jaren terug tot één jaar en levert voor het realiseren van nieuwe drinkwaterbronnen dus tijdwinst op.

Wijs drinkwaterprojecten in het Omgevingsbesluit aan als een projectbesluit van zwaarwegend maatschappelijk belang om hiermee de realisatie van nieuwe drinkwaterbronnen te versnellen.

Vewin pleit daarnaast voor het volgende:

• Bevorder ook op andere manieren dat procedures voor nieuwe vergunningen sneller kunnen worden doorlopen; daarbij gaat het ook om vergunningen voor alternatieve bronnen;
• Betrek de drinkwaterbedrijven aan de voorkant bij de nadere uitwerking in (provinciale) gebiedsplannen. Zoek hierbij waar nodig afstemming over de provinciegrenzen heen;
• Leg de door provincies en drinkwaterbedrijven geïnventariseerde ‘Aanvullende Strategische Voorraden’ (ASV’s) vast en voorzie deze van een passend beschermingsregime; daarbij hoort uitsluiting van mijnbouw.