Droogte

• Hoe kan het dat de winter zo nat was, maar we deze zomer toch een watertekort kunnen krijgen?

Het heeft deze winter en in het voorjaar veel geregend, wat een gunstige uitgangspositie gaf voor de zomer. Maar bij hittegolven kan de watervoorraad snel slinken. De combinatie van veel zon en hogere temperaturen zorgt voor een snelle verdamping.

Daarbij kan aanhoudende droogte zorgen voor een grotere watervraag landelijk. In de droge zomers van de laatste jaren hebben tekorten vooral gevolgen gehad voor de landbouw, de natuur, scheepvaart en industrie omdat er simpelweg minder voorraad was aan water in rivieren, sloten en meren.

• Waarom wordt na zo’n natte winter door drinkwaterbedrijven gevraagd om bewust met water om te gaan?

Drinkwaterbedrijven voeren een wettelijke taak uit: het produceren en leveren van kwalitatief goed water onder voldoende druk. In de Drinkwaterwet en het Drinkwaterbesluit is op hoofdlijnen beschreven welke inspanningen zij moeten leveren voor het uitvoeren van die wettelijke taak. Daarbij hoort ook dat zij zorgen voor het drinkwatersysteem met veel meer capaciteit dan voor een gemiddeld daggebruik nodig is.

In de droge zomers van de laatste jaren moesten sommige drinkwaterbedrijven op piekdagen draaien op maximale capaciteit. Ook hebben enkele bedrijven de waterdruk iets verlaagd om aan de hogere vraag te kunnen voldoen. Zo konden alle drinkwaterbedrijven op deze momenten toch voldoende water leveren. De beschikbare bronnen (vergunde hoeveelheden) en de productie- en distributiecapaciteit zijn echter niet oneindig en de drinkwatervoorziening staat onder druk.

Wij vragen klanten om bewust met water om te gaan. Minder water gebruiken is altijd beter, het hele jaar door. Dat doen wij omdat wij ons verantwoordelijk voelen om bij te dragen aan een duurzame samenleving. Het is vanzelfsprekend dat we het water niet willen verspillen. Dat geldt voor alle functies: landbouw, industrie en consumenten. Dit voorkomen we onder andere door gebruikers bewust te maken van duurzaam watergebruik- en tegengaan van verspilling.

• Wat is een watertekort?

Watertekort komt in Nederland voor op het moment dat er niet genoeg zoetwater aanwezig is om aan de vraag voor zoetwater te voldoen. Een tekort aan water kan ontstaan door verschillende omstandigheden zoals weinig neerslag, veel verdamping, weinig afvoer van de Rijn en Maas en een toenemende vraag naar water.

Een tekort aan water zorgt in veel gevallen voor het wegvallen van bepaalde functies of voor fysieke problemen van bijvoorbeeld gewassen. Op momenten dat er een watertekort dreigt zal de Landelijke Coördinatiecommissie Waterverdeling (LCW) bijeen komen. Daarnaast zal er een verdringingsreeks in werking treden die de prioritering bij het verdelen van het schaarse water bepaalt.

Waterbeheerders monitoren de droogtesituatie continu. Indien er sprake is van (dreigende) droogte of neerslagtekort zal de droogtemonitor wekelijks met tekst geactualiseerd worden, kaarten en grafieken worden altijd meerdere keren per week geactualiseerd.

• Na de natte winter van 2023 kwam laatst opnieuw in het nieuws dat er een drinkwatertekort in Nederland dreigt. Hoe zit dat?

Het lijkt tegenstrijdig om na zo’n natte winter over een drinkwatertekort te spreken. Het drinkwatertekort komt dan ook niet doordat er geen of niet genoeg water in Nederland is. Het probleem ligt in de mogelijkheden om water te winnen. Alle tien de drinkwaterbedrijven hebben vóór 2030 extra productiecapaciteit nodig, in een aantal gevallen al nu of op zeer korte termijn. Voor het aanboren van nieuwe waterbronnen of uitbreiden van de capaciteit van huidige wingebieden, moeten waterbedrijven een vergunning krijgen van de provincie. Het is helemaal niet zeker dat dit tijdig lukt. Integendeel, drinkwaterbedrijven lopen tegen steeds meer juridische en bestuurlijke belemmeringen aan bij de vergunningverlening. Ook gebrek aan financieringsruimte is een struikelblok.

Goed en voldoende drinkwater lijkt zo normaal maar ís niet meer vanzelfsprekend, het wordt tijd dat we daar meer bij stil staan. Natuurlijk moeten we bewust en zuinig omgaan met water. Maar we moeten ook zorgen dat drinkwaterbedrijven in staat worden gesteld om in te spelen op de toekomstige vraag. Het drinkwater van morgen vraagt vandaag om actie. Als sector hebben we aangegeven bij de ministers Harbers en De Jonge dat we graag tijdig willen leveren aan alle nieuwe woningen die gebouwd gaan worden, maar dat dat niet vanzelfsprekend is. Alle drinkwaterbedrijven in Nederland moeten hun capaciteit uitbreiden voor 2030, maar dat gaat niet overal zomaar.

• Wat doen de drinkwaterbedrijven om 24×7 drinkwater te leveren?

Drinkwater is een eerste levensbehoefte en van groot belang voor de volksgezondheid. Om de openbare drinkwatervoorziening te verzekeren hebben de drinkwaterbedrijven volgens de Drinkwaterwet een leveringsplicht en de overheden een algemene zorgplicht. De drinkwatervoorziening behoort tot de top-vitale infrastructuur in Nederland, net zoals elektriciteitsvoorziening en telecom. De continue levering van goed drinkwater moet optimaal geborgd zijn. En daar komt heel wat bij kijken. In de publicatie ‘Continu betrouwbaar drinkwater leveren, hoe doen we dat?’ van Vewin staat daarom uitgelegd hoe het leveren van drinkwater als primaire levensbehoefte in Nederland is georganiseerd, onder normale omstandigheden, maar ook in crisissituaties. Ook geeft de publicatie antwoord op de vraag hoe robuust de drinkwatervoorziening is uitgevoerd en hoe de drinkwaterbedrijven omgaan met allerlei gevaren en dreigingen.

• Hoe zit het met de kwaliteit van het drinkwater, is dat nog goed?

Het drinkwater in Nederland is overal veilig en het voldoet ruimschoots aan alle wettelijke eisen. De Nederlandse drinkwaterbedrijven dragen met goede drinkwaterkwaliteit bij aan de volksgezondheid en een goed vestigingsklimaat. De drinkwaterbedrijven spannen zich maximaal in om hun bronnen voor drinkwater te beschermen. Maar die invloed kent grenzen. De kwaliteit van de drinkwaterbronnen (grond- en oppervlaktewater) staat onder toenemende druk, dus drinkwaterbedrijven moeten steeds meer investeren in zuivering. Vervuiling voorkomen moet de basis zijn voor iedereen. Immers, wat er niet in komt, hoeft er ook niet te worden uitgehaald.

• Mag een drinkwaterbedrijf beperkingen opleggen voor het watergebruik?

Waterbedrijven kunnen hun klanten adviseren om niet-noodzakelijk watergebruik te beperken tijdens de ochtend- en avonduren. Dit zijn vaak de spitsuren voor watergebruik: in de ochtend tussen 6.00 uur en 9.00 uur en ’s avonds tussen 18.00 uur en 22.00 uur.

Als het echt nodig is, mogen drinkwaterbedrijven op basis van hun algemene voorwaarden (art. 8) de levering van drinkwater beperken, onderbreken, of het verbruik voor bepaalde doeleinden verbieden. Denk hierbij aan een sproeiverbod of een verbod op het vullen van zwembadjes. Drinkwaterbedrijven kunnen eventuele verboden/ beperkingen echter niet handhaven. In de praktijk is het nog amper voorgekomen dat drinkwaterbedrijven beperkingen opleggen aan de klant. Wel geven drinkwaterbedrijven in de zomer regelmatig adviezen om niet-noodzakelijk watergebruik te beperken tijdens piekmomenten.

Momenteel doet het ministerie van IenW onderzoek naar een stelsel waarin de overheid drinkwater-restricties aan burgers en bedrijven kan opleggen en deze ook kan handhaven. Dit zou alleen in uiterste crisissituaties zijn. Doel van drinkwaterrestricties is om de continuïteit van de drinkwatervoorziening veilig te stellen. De sector ondersteunt dit en pleit voor aanpassing van de Drinkwaterwet om het opleggen van drinkwaterrestricties vanuit de overheid (de minister van IenW) mogelijk te maken. Voor nadere informatie hierover, verwijzen wij naar het ministerie van IenW.

• Is de kans op watertekort in elke regio even groot, of zijn er verschillen?

Tijdens het droogteseizoen, van april tot oktober, is door de start van het groeiseizoen en de stijgende temperaturen de kans op watertekort aanwezig. Denk maar aan de extreem droge zomers van 2018 en 2022. Daarom monitoren de waterbeheerders (Rijkswaterstaat, waterschappen), provincies en drinkwaterbedrijven de situatie met het oog op eventuele problemen met droogte, watertekort en -kwaliteit.  Weersomstandigheden en verschillen in drinkwaterbronnen, zoals het gebruik van grondwater en/of oppervlaktewater zorgen ervoor dat de situatie per regio kan verschillen. Drinkwaterbedrijven zullen hun klanten daarom altijd voorzien van informatie op maat, binnen hun eigen voorzieningsgebied.

Kijk hier om te zien van welk drinkwaterbedrijf jij je water krijgt: Welk waterbedrijf heb ik? | Vewin

Kijk hier om te zien hoe het waterbeheer per provincie geregeld is: Waterbeheer per provincie | Droogte en wateroverlast | Ons water

• Wat doen de drinkwaterbedrijven zelf om zuinig gebruik aan te moedigen?

Om de kwaliteit en beschikbaarheid van drinkwater nu en in de toekomst te kunnen garanderen is niet alleen een transitie nodig met aanpassingen in het systeem maar ook een andere kijk op watergebruik: minder en de juiste kwaliteit voor het juiste gebruik. Consumptie en hygiëne vragen om de hoogste kwaliteit, maar sommige toepassingen van drinkwater vragen deze hoogste kwaliteit niet. Samen met alle betrokken partijen is het belangrijk om bewust gebruik van (drink)water aan te moedigen. Iedereen kan een steentje bijdragen, van de installateur van sanitair in huizen tot en met zakelijke grootverbruikers en de consument. Het gaat niet alleen om het beleid, maar vooral ook om de uitvoering in de praktijk. Om vandaag en morgen gezond, duurzaam drinkwater te leveren is een transitie naar een duurzaam watersysteem nodig. Om deze transitie in gang te zetten is een bijdrage van iedereen nodig, van consumenten, bedrijfsleven, overheden en de drinkwaterbedrijven zelf.

• Wat voor gevolgen heeft droogte voor de drinkwatervoorziening op langere termijn?

De langdurige droogtes van de laatste jaren zijn een kantelpunt voor het waterbeheer in Nederland. Meerdere opeenvolgende jaren van droogte zijn nieuw voor Nederland, maar zullen naar verwachting in de toekomst vaker voorkomen. De droogte en hoge temperaturen zorgen voor grote uitdagingen rondom waterkwantiteit en -kwaliteit. Tegelijkertijd stijgt de drinkwatervraag door economische ontwikkelingen en bevolkingstoename. Een eeuwenlange strijd tegen het water wordt zo plots ook een strijd om de beschikbaarheid van zoetwater. De droge zomers sinds 2018 hebben eens te meer duidelijk gemaakt dat de toekomstige beschikbaarheid van voldoende, kwalitatief goed zoet water in alle delen van het land geen vanzelfsprekendheid is. Een nieuwe klimaatrobuuste balans in het watersysteem vraagt om andere keuzes in de ruimtelijke, landschappelijke inrichting, zowel boven- als ondergronds. Transitie is nodig, en dat moet via regionaal maatwerk. Op de hogere zandgronden moeten we zorgen dat er meer water wordt vast gehouden of aangevoerd, bijvoorbeeld in combinatie met natuurontwikkeling of extensievere landbouw. Voor de grote rivieren en meren is het belangrijk dat er voldoende internationale aanvoer blijft van Rijn- en Maaswater. Door goede sturing van deze aanvoer in het Nederlandse hoofdwatersysteem en voldoende waterberging, bijvoorbeeld in het IJsselmeergebied, houden we ook voldoende water om de verzilting tegen te gaan. Naast voldoende aanvulling is het vanzelfsprekend dat we het water niet verspillen. Dat geldt voor alle functies: landbouw, industrie en consumenten. Dit voorkomen we onder andere door gebruikers bewust te maken van duurzaam watergebruik- en tegengaan van verspilling. De drinkwaterbedrijven zetten daarom in op waterbewustwording en participeren bijvoorbeeld in decentrale wijkinitiatieven (o.a. waterketenbeheer) en denken mee bij innovatie van watergebruikende apparaten. Ook het ontmoedigen van laagwaardig gebruik van drinkwater door grootverbruikers hoort daarbij.

• Laatst was het weigeren van het leveren van drinkwater aan bedrijven in het nieuws. Hebben jullie een overzicht van bedrijven die geweigerd moesten worden omdat er geen water geleverd kon worden?

Wij hebben hier geen overzicht van, dit zijn klantgegevens van het betreffende drinkwaterbedrijf.

• Gebeurt het weigeren van drinkwaterlevering aan bedrijven in meer delen van het land?

Vooralsnog zien we grote uitdagingen in onder meer de regio Twente, maar dit beeld speelt nog niet voor het hele land. Wel is er actie nodig om de drinkwatervoorziening te verzekeren voor de toekomst. De regio’s in Nederland waar op dit moment per direct al problemen bestaan met het zekerstellen van de drinkwatervoorziening zijn te zien op deze kaart.

• Als bedrijven geweigerd worden, hoe moeten ze dan aan hun water komen?

Een bedrijf wordt niet zomaar geweigerd. Daar gaat afstemming aan vooraf, waarbij gekeken wordt naar de noodzaak om water van drinkwaterkwaliteit te leveren, maar ook naar alternatieve oplossingen. Als bedrijven zelf hun watervoorziening moeten regelen, praten we nog steeds over hetzelfde watersysteem, dus dat is geen echte oplossing. Ook hier komt de vergunningenproblematiek dan kijken voor het bedrijf.

• Zijn er ook zorgen over de leveringsplicht naar huishoudens?

Ja, zeker met het oog op de grote woningbouwopgave en bevolkingsgroei staan we als sector voor uitdagingen. Zonder extra maatregelen kunnen we de waterbeschikbaarheid voor de woningbouwopgave niet garanderen. Natuurlijk is het zaak het watergebruik te beperken, bijvoorbeeld door waterbesparend te bouwen, maar drinkwaterbedrijven kunnen en mogen geen enkel risico nemen met het leveren van drinkwater. De vanzelfsprekendheid van voldoende goed drinkwater, nu en voor later, staat op het spel. Het drinkwater van morgen vraagt vandaag om actie.

• Wat voor problemen zijn er met de woningbouwopgave en drinkwater?

Door vervuiling, droogte, verzilting en een toenemende vraag is het niet zeker dat er voldoende drinkwater zal zijn voor de 900.000 nieuwe huizen die moeten worden gebouwd. De tien drinkwaterbedrijven in ons land moeten steeds meer inspanningen verrichten om dagelijks ruim 8 miljoen huishoudens en bedrijven van gezond, lekker en betaalbaar kraanwater te voorzien. Dat komt doordat de beschikbaarheid en kwaliteit van de bronnen van ons drinkwater (grond- en oppervlaktewater) en de mogelijkheden om die te gebruiken onder toenemende druk staan. De drinkwaterbedrijven willen daarom in hun regio’s vanaf het begin aan tafel zitten bij het plannen en realiseren van de grote woningbouwopgave. Ook pleiten zij voor meer aandacht binnen de bouwopgave voor duurzame waterbesparende technieken en innovaties, bijvoorbeeld gericht op het gebruik van regenwater of hergebruik van water en op het verlagen van het gemiddelde- en piekgebruik. De bouwregelgeving moet hiervoor meer ruimte gaan bieden, vindt Vewin. De drinkwatersector wil dat het Bouwbesluit/Bouwwerken leefomgeving aangepast wordt zodat gemeenten watervriendelijk bouwen (maatwerkregels) mogelijk kunnen maken, of zelfs zo nodig een verplichting tot watervriendelijk bouwen in te stellen. Op dit punt is ook een financiële stimuleringsregeling van het Rijk op zijn plaats.  Altijd en overal gezond, lekker, betaalbaar en duurzaam drinkwater uit de kraan moet vanzelfsprekend blijven in ons land, ook voor de 900.000 nieuwe woningen.